با اجرای سیاست‌های تحول دیجیتال در نظام مالیاتی کشور، سازمان امور مالیاتی در راستای شفاف‌سازی، تسهیل فرآیندهای مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی، دفاتر الکترونیکی را به عنوان جایگزین دفاتر سنتی معرفی کرده است. این تغییر، نیازمند آشنایی کامل مؤدیان با قوانین و بخشنامه‌های مرتبط به ویژه زمان‌بندی دقیق ارسال اسناد و اطلاعات مالی است. در این مقاله علاوه بر بررسی ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم، با تمرکز بر بخشنامه‌ها، پیش‌نویس اصلاح آیین‌نامه اجرایی و دستورالعمل‌های سازمان مالیاتی، زمان و نحوه ارسال اسناد به دفاتر الکترونیکی به‌تفصیل تشریح می‌گردد.

بخش اول: مبنای قانونی – ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم ماده ۹۵ ق.م.م به عنوان مبنای نگهداری دفاتر قانونی، مؤدیان مالیاتی را به سه گروه تقسیم می‌کند و تکالیف هر گروه را در خصوص نگهداری دفاتر مشخص می‌نماید. طبق این ماده، سازمان امور مالیاتی موظف است نحوه نگهداری و ارائه دفاتر را تعیین کند. در اصلاحیه سال ۱۳۹۴، بستر لازم برای اجرای دفاتر الکترونیکی فراهم شد. مطابق این ماده:

مؤدیان گروه اول و دوم موظف به تهیه و ارائه دفاتر الکترونیکی هستند.

مؤدیان باید اطلاعات مالی خود را مطابق استانداردهای سازمان ثبت و ارسال کنند.

بخش دوم: پیش‌نویس اصلاحیه آیین‌نامه اجرایی ماده ۹۵ ق.م.م – نکات کلیدی

در نسخه منتشرشده از پیش‌نویس اصلاح آیین‌نامه اجرایی ماده ۹۵ ق.م.م در رابطه با دفاتر الکترونیکی، موارد مهم زیر درج شده است:

۱. مهلت بارگذاری و بازه زمانی ارسال دفاتر الکترونیکی:

برای سال‌های قبل از ۱۴۰۳: مؤدیان یک سال مهلت دارند و حداکثر سه ماه پس از پایان آن مهلت، فرصت بارگذاری دفاتر را خواهند داشت.

برای سال ۱۴۰۴: مهلت قانونی ارسال، ۶ ماه است و حداکثر تا ۲ ماه پس از آن مهلت، می‌توان دفاتر را بارگذاری کرد.

برای سال ۱۴۰۵: مهلت قانونی سه ماه و فرصت نهایی بارگذاری، یک ماه بعد از آن خواهد بود.

برای سال ۱۴۰۶ به بعد: تنها یک ماه مهلت قانونی برای بارگذاری وجود دارد و یک ماه نیز مهلت نهایی پس از آن در نظر گرفته شده است.

۲. تغییر حدنصاب گروه‌بندی مشاغل: این اصلاحیه، در پی به‌روز کردن معیارهای گروه‌بندی مؤدیان مشاغل است تا با وضعیت اقتصادی و حجم فعالیت واقعی کسب‌وکارها منطبق شود.

۳. حذف بندهای مربوط به رد دفاتر: در آیین‌نامه جدید، بندهای مربوط به موارد رد دفاتر حذف شده‌اند که گامی در جهت رویکرد مثبت‌تر به دفاتر الکترونیکی و اعتماد به اسناد ثبت‌شده توسط مؤدیان محسوب می‌شود.

۴. حذف عبارت «در حکم عدم تسلیم دفاتر خواهد بود»: این بند که پیش‌تر در ماده ۱۲ آیین‌نامه آمده بود (و به‌اشتباه به آن استناد می‌شد)، از نسخه جدید حذف شده است. همچنین بند ۱۲ ماده ۶ که مفاد مشابهی داشت نیز حذف گردیده است.

۵. الزام به صدور صورتحساب نوع اول برای همه خریداران به‌جز مصرف‌کننده نهایی: در آیین‌نامه جدید، همه فروشندگان موظف‌اند برای هر خرید، صورتحساب نوع اول صادر کنند، مگر آنکه خریدار رسماً اعلام کند مصرف‌کننده نهایی است. تشخیص مصرف‌کننده نهایی بر عهده خریدار است.

بخش سوم: تفسیر بخشنامه‌های اجرایی با تمرکز بر زمان‌بندی ارسال اسناد

۱. بخشنامه شماره ۲۰۰/۹۹/۵۲ مورخ ۱۳۹۹/۰۹/۱۵

مهلت ارسال دفاتر الکترونیکی: برای اشخاص حقوقی تا پایان تیر و برای اشخاص حقیقی تا پایان خرداد هر سال (در مورد عملکرد سال قبل).

در صورت عدم ارسال: دفاتر مردود تلقی می‌شوند.

۲. بخشنامه شماره ۲۰۰/۹۹/۹۵ – شرایط پذیرش یا رد دفاتر

ثبت روزانه و دقیق رویدادهای مالی الزام‌آور است.

ثبت اسناد خارج از بازه زمانی قانونی یا به‌صورت تجمیعی در پایان دوره باعث مردودی دفاتر می‌شود.

۳. جزئیات زمان ارسال اسناد به دفاتر الکترونیکی بر اساس ترکیب بخشنامه‌ها و آیین‌نامه:

رویداد مالی باید حداکثر ظرف ۱۵ روز پس از وقوع، در دفتر ثبت شود.

دفاتر بسته‌شده باید در بازه‌های زمان‌بندی‌شده (بسته به سال عملکرد) بارگذاری شوند.

بخش چهارم: فرآیند فنی ثبت و ارسال اسناد

1. تهیه فایل XML از نرم‌افزار مورد تأیید.

2. رعایت کدینگ صحیح حساب‌ها و ترتیب زمانی.

3. دریافت امضای دیجیتال و بارگذاری در سامانه dfd.tax.gov.ir.

4. بررسی و دریافت رسید تأیید.

بخش پنجم: ارتباط با سامانه مودیان مغایرت میان دفاتر و اطلاعات ثبت‌شده در سامانه مودیان موجب رد دفاتر خواهد شد.

بخش ششم: پیامدهای تأخیر در ارسال یا مغایرت دفاتر

جریمه‌های عدم ارائه دفاتر.

رسیدگی علی‌الرأس.

کاهش اعتبار مالیاتی مؤدی.

نتیجه‌گیری: مؤدیان باید با دقت بسیار بالا، مهلت‌های قانونی ارسال دفاتر الکترونیکی را مطابق بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های منتشره رعایت نمایند. در نظر داشتن تغییرات آتی به‌ویژه از سال ۱۴۰۴ به بعد بسیار حائز اهمیت است.

منابع:

1. قانون مالیات‌های مستقیم مصوب و اصلاحیه سال ۱۳۹۴ – پایگاه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران.

2. پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان امور مالیاتی کشور – https://www.intamedia.ir

3. بخشنامه شماره ۲۰۰/۹۹/۵۲ مورخ ۱۳۹۹/۰۹/۱۵ – سازمان امور مالیاتی.

4. بخشنامه شماره ۲۰۰/۹۹/۹۵ – سازمان امور مالیاتی.

5. بخشنامه شماره ۲۰۰/۱۴۰۰/۲ – سازمان امور مالیاتی.

6. دستورالعمل اجرای تبصره ۲ ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم.

7. سامانه دفاتر الکترونیکی – https://dfd.tax.gov.ir